حسن بن محمد خلالحسن بن محمد خلّال، حافظ ، محدّث ، قاری و مؤلف قرن چهارم و پنجم است. ۱ - تولدکنیهاش ابومحمد بود و در صفر ۳۵۲ در بغداد متولد شد. [۱]
خطیب بغدادی، تاریخ مدینه السلام (اختصارات)، ج۸، ص۴۵۳.
[۲]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، ج۱۷، ص۵۹۳، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
تاریخ‌نگاران محل زندگی او را در نهرالقَلَّایین، محله بزرگی در بغداد و شرق کَرْخْ، که بیش‌تر اهل سنّت در آن‌جا سکونت داشتند [۳]
یاقوت حموی، ذیل «نهرالقلاءین»،معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
ذکر کرده‌اند که پس از مدتی به باب‌البصره، در غرب بغداد، نقل مکان کرد. [۴]
خطیب بغدادی، تاریخ مدینه السلام (اختصارات)، ج۸، ص۴۵۴.
[۵]
عبدالکریم‌بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۴۲۲، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت، ۱۴۰۸ق.
۲ - اساتیدخلال از کسانی چون احمدبن جعفر قطیعی، محمدبن عباس‌بن جبویه، محمدبن مظفر، ابوبکربن شاذان، ابوبکر محمدبن اسماعیل ورّاق و ابوالحسن دارقُطنی حدیث روایت کرده است. [۶]
خطیب بغدادی، تاریخ مدینه السلام (اختصارات)، ج۸، ص۴۵۴.
[۷]
ابن‌اثیر، الکامل فی‌التّاریخ، ج۹، ص۵۴۴، بیروت ۱۹۶۵ - ۱۹۶۶.
[۸]
ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۳، ص۲۶۲، بیروت: درالافاق الجدیدة.
۳ - شاگردانهمچنین افرادی نظیر خطیب بغدادی ، علی‌بن عبدالواحد دینوری، ابوالحسین مبارک‌بن عبدالجبار صیرفی، محمدبن عمربن حفص کوفی و ابوسعداحمدبن طیوری از او روایت کرده‌اند. [۹]
ابن‌عبدالهادی مقدسی، طبقات علماءالحدیث، ج۳، ص۳۰۳، چاپ اکرم بوشی و ابراهیم زیبق، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
[۱۰]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، ج۱۷، ص۵۹۳، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
[۱۱]
عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، طبقات‌الحفاظ، ج۱، ص۴۴۴، چاپ علی محمد عمر،( قاهره )۱۴۱۷/۱۹۹۶.
به نظر ذهبی [۱۲]
محمدبن احمد ذهبی، العبر فی خبر من غبر، ج۳، ص۱۹۱، چاپ فؤاد سید، کویت ۱۹۸۴.
ابوسعد احمدبن طیوری آخرین فردی است که از وی روایت حدیث کرده است. به گفته این تراجم‌نگار، [۱۳]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، ج۱۷، ص۵۹۴، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
خلال برای استماع حدیث سفر نکرده و در عین حال، بعد از عبدالغنی‌بن سعید اَزْدی (متوفی ۴۰۹)، حدیث‌شناس و نسب‌شناس عرب با حافظه‌ترین فرد در حدیث بوده است. ۴ - جایگاه علمیخطیب بغدادی که هم عصر خلال و از راویان وی بود، او را با الفاظی چون « ثقه » و «آگاه بر مراتب حدیث» وصف و توثیق کرده است. [۱۴]
خطیب بغدادی، تاریخ مدینه السلام (اختصارات)، ج۸، ص۴۵۴.
سمعانی [۱۵]
عبدالکریم‌بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۴۲۲، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت، ۱۴۰۸ق.
خلال را کثیرالروایه و دارای فهم و درایت والایی در حدیث دانسته است. خلال به علم قرائت نیز آگاه بود و کسانی چون ابوطاهربن سوار بغدادی در این علم از او روایت کرده‌اند. [۱۶]
ابن‌جزری، غایة‌النهایة فی طبقات‌القرّاء، ج۱، ص۲۳۱، چاپ برگشترسر، قاهره.
ذهبی [۱۷]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، ج۱۷، ص۵۹۴، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
احادیثی را از پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، با طرق حدیثی خود از ابومحمد خلال نقل کرده است. ۵ - وفاتخلال در ۴۳۹ در بغداد درگذشت و در مقبره باب حرب، در کنار مدفن احمدبن حنبل و بشر حافی به خاک سپرده شد. [۱۸]
خطیب بغدادی، تاریخ مدینه السلام (اختصارات)، ج۸، ص۴۵۴.
۶ - آثارآثار وی عبارت‌اند از: مسندی بر صحیحین [۱۹]
خطیب بغدادی، تاریخ مدینه السلام (اختصارات)، ج۸، ص۴۵۴.
اخبارالثُقلاء، که آن را به روش محدّثان نوشته است [۲۰]
ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۳، ص۲۶۲، بیروت: درالافاق الجدیدة.
[۲۱]
اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین،ج ۱، ستون ۲۷۵.
طبقات‌المعبّرین، در شرح احوال ۷۵۰۰ خواب‌گزار که به خلال منسوب است. [۲۲]
اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج ۱، ستون ۲۷۵.
او در این کتاب خواب‌گزاران را به پانزده گروه تقسیم کرده است، شامل انبیا ، صحابیان، تابعین ، فقها و مؤلفان و دیگران تقسیم‌بندی است. [۲۳]
حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون،ج ۲، ستون ۱۱۰۶ـ ۱۱۰۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
المجالس العشر که در واقع امالی یا مجلسهای حدیثی او بوده است. زرکلی [۲۴]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۲۱۳، بیروت ۱۹۸۶.
نسخه خطی این کتاب موجود در شهر رباط مراکش، را معرفی کرده است. ۷ - فهرست منابع(۱) ابن‌اثیر، الکامل فی‌التّاریخ، بیروت ۱۹۶۵ - ۱۹۶۶؛؛ (۲) ابن‌جزری، غایة‌النهایة فی طبقات‌القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره. (۳) ابن‌عبدالهادی مقدسی، طبقات علماءالحدیث، چاپ اکرم بوشی و ابراهیم زیبق، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶. (۴) ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، بیروت: درالافاق الجدیدة. (۵) اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج ۱، در حاجی‌خلیفه، ج ۵. (۶) حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۷) خطیب بغدادی، تاریخ مدینه السلام (اختصارات). (۸) محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸. (۹) محمدبن احمد ذهبی، العبر فی خبر من غبر، ج ۳، چاپ فؤاد سید، کویت ۱۹۸۴. (۱۰) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶. (۱۱) عبدالکریم‌بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت، ۱۴۰۸ق. (۱۲) عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، طبقات‌الحفاظ، چاپ علی محمد عمر،) قاهره (۱۴۱۷/۱۹۹۶. (۱۳) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۷۱۷۷. رده‌های این صفحه : حدیث شناسی | محدثین اهل سنت
|